Skóra
Skin (pdf)
dr n. farm. Alicja Noculak-Palczewska. Opracowanie dla Biovelim sp. z o.o. 2017

Budowa skóry

Skóra jest największym organem ciała. Jej powierzchnia wynosi ok. 2,5-3,0 m² a waga od 18-30 kg masy naszego ciała. Skóra jest różnej grubości – najgrubsza pod stopą, najcieńsza pod dolną powieką oka. Składa się z trzech różnie zbudowanych warstw: naskórka czyli epidermy, skóry właściwej (dermy) i warstwy tkanki podskórnej (hipodermy). W obrębie otworów ciała skóra przechodzi w błonę śluzową. Błona śluzowa jest elastyczną i włóknistą tkanką zbudowaną z kolagenowej tkanki łącznej. Skóra posiada własny układ odpornościowy (immunologiczny).

Funkcje skóry

Skóra pełni wiele funkcji – chroni narządy wewnętrzne przed uszkodzeniem i wpływami środowiska zewnętrznego, utrudnia wnikanie w głąb ciała szkodliwych zanieczyszczeń chemicznych i mikroorganizmów (bakterii, wirusów i grzybów), bierze udział w przemianie gazowej i regulacji cieplnej, chroni przed promieniowaniem UV. Skóra na poszczególnych częściach ciała różni się budową i funkcją.

Naskórek (epiderma)

Jest to najbardziej zewnętrzna warstwa skóry. Ma grubość ok. 50-1500 µm, składa się w większości z komórek wypełnionych białkiem keratyną, tzw. keratynocytów, leżących na błonie podstawowej przez którą zachodzi wymiana gazowa między naskórkiem a skórą właściwą, która leży niżej. Nie występują naczynia krwionośne ani limfatyczne. Naskórek ma 5 warstw: podstawową, kolczystą, ziarnistą, jasną (strefę przejściową) i rogową. Naskórek odżywiany jest na drodze dyfuzji. Warstwa podstawna – duże komórki posiadające jądra, występujące w jednym rzędzie, między nimi występują melanocyty produkujące barwnik melaninę i komórki Langerhansa odpowiedzialne za odporność skóry. Warstwa kolczysta – buduje ją kilka warstw komórek wielobocznych, połączonych ze sobą i warstwą podstawną za pomocą desmosomów. Warstwa ziarnista – pojedyncza lub podwójna, o kształcie spłaszczonych wrzecionowatych komórek, z jądrami wypełnionymi prekursorem keratyny – keratohialiną. Warstwa jasna – występuje na dłoniach. Warstwa rogowa – najbardziej zewnętrzna warstwa skóry, spłaszczone, pozbawione jąder komórki, na powierzchni ulegają złuszczeniu.

Skóra właściwa

Między naskórkiem a tkanką podskórną. Jej grubość jest różna w różnych częściach ciała, wraz z wiekiem jej grubość maleje. W skórze właściwej wyróżnia się warstwy – brodawkowatą, która leży bezpośrednio pod naskórkiem i głębiej leżącą warstwę siateczkowatą. W skórze właściwej znajdują się włókna kolagenowe i elastynowe, naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe, naczynia chłonne. Kolagen, głównie typu I i II razem z elastyną nadaje skórze sprężystość i elastyczność oraz możliwość rozciągania. Włókna kolagenowe i elastynowe zanurzone są w macierzy zewnątrzkomórkowej będącej żelem uwodnionym powstałym z glikozoaminoglikanów. W skład komórek skóry właściwej wchodzą również fibroblasty, histiocyty (makrofagi), komórki tuczne (mastocyty) i limfocyty.

Tkanka podskórna

Składa się głównie z komórek tłuszczowych (zrazików) i leży tuż pod skórą właściwą. Zawiera części wydzielnicze gruczołów, naczynia krwionośne i włókna nerwowe. Komórki tłuszczowe (adipocyty) produkują leptynę, hormon regulujący masę tkanki tłuszczowej i wpływający na apetyt. W skórze występują gruczoły potowe i łojowe. Gruczoły potowe są typu apokrynowego i ekrynowego. Gruczoły apokrynowe umieszczone są w okolicy odbytu, narządów płciowych, pępka, brodawek sutkowych, powiekach i pod pachami. Pot apokrynowy jest mętną, żółtawobiałą cieczą, na powierzchni skóry przyjmuje brzydki zapach. Gruczoły te aktywują się w okresie dojrzewania. Gruczoły ekrynowe występują na całym ciele, jednak większość znajduje się na dłoniach i stopach, czole, dołach pachowych, najmniej na pośladkach. Gruczoły te biorą udział w termoregulacji ciała. Wydzielina powstaje gdy temperatura otoczenia wzrasta do 31°C lub gdy wzrasta temperatura ciała. Pot zawiera wiele soli potasu, magnezu, sodu i wapnia, amoniak, mocznik, kwas mlekowy, lipidy i węglowodany. Wraz z potem wydzielane są również zażywane leki i alkohol. pH potu wynosi 5-6, po rozłożeniu przez bakterie staje się zasadowe.

Gruczoły łojowe

Występują w skórze właściwej, uchodzą do mieszka włosowego, niewielka ilość ma ujście na brzegach powiek i czerwieni wargowej. Łój wydzielany jest różnie w różnych okresach życia, bardzo dużo u noworodków i w okresie dojrzewania płciowego. Po 40 roku życia jego wydzielanie spada. Praca gruczołów łojowych zależy od czynności hormonów. Estrogeny i antyandrogeny zmniejszają jego wydzielanie, progesteron zwiększa. Wydzieliną gruczołów łojowych jest łój, ciecz jasnożółta i trójglicerydy, które nadają lepkość łojowi, wolne kwasy tłuszczowe, woski i estry, skwalen i cholesterol. Przeciętnie wydzielane jest 1-2 g łoju w ciągu dnia. Największa ilość produkowana jest na twarzy i skórze głowy. Z potu, łoju i zrogowaciałych komórek skóry powstaje emulsja, którą określa się płaszczem hydrolipidowym.

Płaszcz hydrolipidowy

Pokrywa powierzchnię skóry i zawiera w swoim składzie – tłuszcze, wodę, martwe komórki naskórka (keratynocyty). W różnych okresach życia zmienia się jego skład, zależny od działania gruczołów łojowych. Destrukcyjny wpływ na płaszcz hydrolipidowy mają detergenty. Po umyciu mydłem skóra na 2 godz. pozbawiona jest warstwy ochronnej, u osób starszych ten czas może być jeszcze dłuższy.

pH skóry

Jest zmienne, w zależności od osoby i części ciała ale z reguły zmienia się w granicach między 4 a 7. U kobiet skóra jest bardziej zasadowa niż u mężczyzn. pH skóry jest istotne, gdyż chroni ją przed patogenami (bakteriami, wirusami).

Flora skóra

U płodu skóra jest jałowa ale po urodzeniu zostaje zasiedlona przez bakterie, grzyby i wirusy. Wyróżnia się florę stałą skóry – mikroorganizmy stale bytujące na skórze, florę przejściową, która występuje sporadycznie i florę występującą tylko w danym okresie.

Flora stała

Głównie są to bakterie tlenowe – gronkowce, laseczki, ziarniaki. U dziecka głównie występują gronkowce złociste, maczugowce, paciorkowce i pałeczki okrężnicy. U człowieka dorosłego Corynobacterium, Staphylococcus epidermidis, St. haemolyticus. Z grzybów Pitosporum ovale, Trichophyton mentagrophytes i Candida albicans.

Flora przejściowa i rezydująca przejściowo

Flora przejściowa bytuje najczęściej przez kilka godzin i są to głównie bakterie. Enterobacteriaceae – pochodzące z jelit, przenoszone na skórę, Pseudomonadiaceae pochodzące z wilgotnego środowiska człowieka i Staphylococcus aureus. Używanie do pielęgnacji skóry nieodpowiednich środków może podwyższyć pH skóry i zniszczyć florę stałą bytującą na skórze.

Skóra sucha

Nazywana jest kserozą może być stanem wrodzonym lub nabytym. Może być w fazie łagodnej lub ciężkiej. Ciężka prowadzi do pękania skóry i w konsekwencji może być przyczyną infekcji. Jest to problem coraz większej ilości pacjentów. Nadmierna ucieczka wody ze skóry powoduje zwiększone rogowacenie naskórka, suchość i szorstkość. Suchość skóry wywołują czynniki wewnętrzne (endogenne) i zewnętrzne (egzogenne). Czynniki endogenne – to może być wrodzona dysfunkcja białka filagryny. Filagryna odgrywa rolę w przebiegu procesu keratynizacji oraz w prawidłowym funkcjonowaniu bariery ochronnej skóry. Mała aktywność gruczołów łojowych objawia się skórą suchą odtłuszczoną. Na aktywność tą wpływa niska aktywność genu dla enzymu 5-alfa-reduktazy, która metabolizuje testosteron do DHT (dwuhydroksytestosteronu). U osób starszych suchość skóry związana jest z zaburzeniami przemian kwasów tłuszczowych, może również wynikać z odwodnienia organizmu. W przypadku chorób takich jak rybia łuska, atopowe zapalenie skóry (AZS) czy łuszczyca mamy do czynienia z zaburzeniami wrodzonymi procesu keratynizacji. Proces suchości skóry nasilają choroby tarczycy (niedoczynność), cukrzyca, niewydolność nerek i niektóre nowotwory. Czynniki egzogenne – należą do nich niekorzystne warunki klimatyczne (mroźne powietrze, niska wilgotność) wzmagające wzmożone parowanie wody ze skóry, promieniowanie UV (słoneczne i pochodzące z solarium), detergenty, środki myjące i niewłaściwa pielęgnacja skóry. Objawami klinicznymi skóry suchej jest nierówna powierzchnia skóry, matowy, szary kolor, szorstkość w dotyku, łuszczenie się skóry, uczucie ściągnięcia, świąd, szczeliny i nadżerki na powierzchni. O stopniu nawodnienia skóry decyduje NMF – naturalny czynnik nawilżający oraz produkty rozpadu białka filagryny. W wyniku jej rozpadu i dezaminacji powstaje aktywny składnik NMF, w skład którego wchodzi również mocznik, kwas mlekowy, jony sodu, potasu i wapnia. Składniki NMF zmieniają się w sezonie zimowym i letnim.

Owies a skóra

Owies zwyczajny (Avena sativa) (fragmenty opracowania)

(...) Ziarno owsa zawiera największą ilość białka ze wszystkich zbóż, czasami nawet 20% oraz tłuszczy wielonienasyconych i rozpuszczalny błonnik spożywczy. Dodatkowo zawiera kwas krzemowy, flawonoidy, saponiny trójterpenowe, awenazyny, awenokasydy, dużą ilość soli żelaza, cynku i manganu, aminokwasy, witaminy z grupy B. (...) W kosmetyce zastosowanie ma mąka z owsa jako środek p/świądowy.

Zastosowanie owsa – słoma z owsa do kąpieli w stanach łojotokowych i zapalnych skóry, w świądzie. (...) Brak działań niepożądanych nawet przy przedawkowaniu surowca.

Piśmiennictwo

Rassner, Dermatologia, Wyd. Med. Urban et Partner, Wrocław, 1994

Frohne D., Leksykon roślin leczniczych, MedPharm Polska, Wrocław, 2010

Baumann L., Dermatologia estetyczna, Warszawa, 2013

Padlewska K., Medycyna estetyczna i kosmetologia, PZWL, Warszawa 2014

Bender S., Pielęgnacja ciała, MedPharm, Wrocław, 2011

Martini M.C., Kosmetologia i farmakologia skóry, Warszawa

Noszczyk M., Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska, Warszawa, 2010-2012

Vaughan J.G., Geissler C.A., Rośliny jadalne, Prószyński i s-ka, Warszawa, 2001

Sorbak Z., Chemia w kosmetyce i kosmetologii, Wrocław, 2013

van Wyk B-E., Wink Michel, Rośliny lecznicze świata, MedPharm, Wrocław, 2008

Lamer-Zarawska E., Noculak-Palczewska A., Kosmetyki naturalne, Astrum, Wrocław, 1994